Het is maar tien uur sporen naar Berlijn (1938)

 Niet alleen binnen zijn journalistieke werk gaf Eduard Jozef Antonie Marie Hoornik blijk van een groot sociaal en politiek engagement, datzelfde gold voor zijn poëzie. Naar aanleiding van de zogenaamde Reichskristallnacht, die van 9 op 10 november 1938 plaatsvond, schreef hij het gedicht ‘Pogrom’. Tijdens deze nacht waren overal in Duitsland joden het doelwit van terreuracties. Honderden mensen werden vermoord, synagogen gingen in vlammen op en joodse winkels werden verwoest. Ook in Berlijn was het joodse bevolkingsdeel zijn leven niet meer zeker.

De pogroms in november 1938 maakten de situatie van de joden nog precairder dan ze sowieso al was: niet langer meer kon men nog van ‘incidenten’ spreken, vanaf nu was er sprake van een openlijk door de overheid gesanctioneerd geweld en een systematische vervolging. Dat bleek meteen al op de dag na de Kristallnacht, toen meer dan 30.000 joodse burgers (in Berlijn alleen waren het er al 1200) gevangen genomen werden om naar concentratiekampen gedeporteerd te worden.

Het gedicht van Hoornik identificeert de stad Berlijn met het geweld tegen de joden in Duitsland. Een bijzondere rol is daarbij weggelegd voor de Grenadierstrasse (tegenwoordig: Almstadtstrasse). Dat was ooit een bekende winkelstraat in het Scheunenviertel waar vóór de Tweede Wereldoorlog veel oorspronkelijk uit Oost-Europa afkomstige joden woonden. De Grenadierstrasse genoot in Berlijn een twijfelachtige reputatie, omdat de straat reeds begin november 1923 het toneel geweest was van antisemitische overvallen. Ze waren toen nog niet van hogerhand georganiseerd, maar uitgegaan van mensen die door de mega-inflatie van die dagen mateloos gefrustreerd waren.

‘Pogrom’ van Hoornik heeft een waarschuwende ondertoon en vergelijkt de situatie in Berlijn met die in Amsterdam. Uiteindelijk heeft het gedicht van Hoornik niets aan de loop van de geschiedenis kunnen veranderen en ook de dichter zelf is het slachtoffer van de nationaal-socialisten geworden. Hij werd tijdens de oorlog in 1943 gevangen gezet en gedeporteerd naar Dachau. Hij overleefde zijn tijd in het concentratiekamp en werd in april 1945 door de Amerikanen bevrijd.